De gemeenten

De samenstelling van een gemeente

Hoe is de gemeenteraad samengesteld?

De gemeenteraadsverkiezingen vinden om de 6 jaar plaats, op de tweede zondag van oktober (2018-2024-2030…). Het aantal gekozen gemeenteraadsleden hangt af van het aantal inwoners. Zo zullen in de stad Doornik 39 gemeenteraadsleden worden verkozen, tegenover 31 in Menen.

Hoe wordt de Burgemeester benoemd?

Nadat de gemeenteraad is verkozen, moet de burgemeester worden benoemd. In Vlaanderen wordt de burgemeester benoemd door de Vlaamse regering. De gemeenteraad stelt een naam voor aan de Vlaamse regering, die vervolgens de burgemeester zal benoemen.

In Wallonië wordt sinds de verkiezingen van 2006 de kandidaat tot burgemeester benoemd  die de meeste voorkeurstemmen heeft behaald op de lijst die de meeste stemmen heeft behaald onder de politieke fracties die betrokken zijn bij het meerderheidspact. Bij gelijk stemmenaantal is de volgorde van voordracht op de lijst beslissend. De burgemeester wordt dus niet langer benoemd door de Waalse regering.

Hoe zit het met de benoeming van de schepenen?

Eenmaal verkozen, kiest de gemeenteraad op zijn beurt de schepenen. Deze schepenen zullen elk een of meer bevoegdheidsdomeinen toegewezen krijgen. Het aantal schepenen hangt ook af van het aantal verkozen gemeenteraadsleden, en dus van het aantal inwoners van de gemeente. Deze schepenen vormen het schepencollege.

De rol van de verkozenen

Schepenen, gemeenteraadsleden, burgemeester: wie doet wat?

De Gemeenteraad regelt alles wat van “gemeentelijk belang” is, door middel van gemeentereglementen. Deze Raad komt elke maand bijeen en bestaat uit de gemeenteraadsleden en de burgemeester. Hij houdt zich onder meer bezig met de gunning van overheidsopdrachten en met het financiële beleid.

De burgemeester heeft veel functies. De burgemeester zit immers de Gemeenteraad voor (tenzij die beslist heeft een vergaderingsvoorzitter aan te duiden), hij is van rechtswege de voorzitter van het College van burgemeester en schepenen, hij ondertekent de reglementen en verordeningen van de Gemeenteraad en het College van burgemeester en schepenen, de bekendmakingen, de akten en de briefwisseling van de gemeente en tot slot leidt en beheert hij het Schepencollege. Hij is ook verantwoordelijk voor de politie en de hulpdiensten.   

Wat betekent dit concreet? De burgemeester van Doornik – een grote gemeente – is bijvoorbeeld voorzitter van de politiezone die Doornik en drie andere gemeenten omvat, en tevens voorzitter van de hulpverleningszone in Wallonië. De burgemeester van de kleinere stad Menen, daarentegen, heeft zijn bevoegdheden gedelegeerd aan twee verenigingen. Wat de politie betreft, is de politiezone Grensleie verantwoordelijk voor Menen; Fluvia is verantwoordelijk voor de hulpdiensten.

Het is ook de burgemeester die de beslissingen neemt. Hij is in zekere zin de uitvoerende macht van een gemeente. In tegenstelling tot de burgemeester in Frankrijk berust de uitvoerende macht echter niet alleen bij de burgemeester, maar wordt deze gedeeld door de burgemeester en het college van burgemeester en schepenen. Daarom kan de burgemeester strafrechtelijk of bestuurlijk aansprakelijk worden gesteld.

Welke zijn de opdrachten van de burgemeester?

De burgemeester is onder andere belast met de volgende taken:

• De uitvoering van de wetten en reglementen
• De taken van de bestuurlijke politie
• Het gezag over de politiediensten op gemeentelijk niveau
• De opdracht van ambtenaar van de burgerlijke stand

En het schepencollege?

Het college bestuurt de stad. Het komt elke week bijeen. Zo houdt het schepencollege zich bezig met alles wat te maken heeft met stadsplanning zoals het uitreiken van bouwvergunningen, maar ook met toerisme, werken, mobiliteit, milieu en sport. Dit orgaan is samengesteld uit de burgemeester, de schepenen en het voorzitterschap van het openbaar centrum voor maatschappelijk welzijn (OCMW) aan Waalse zijde.

Het OCMW

Wat is het OCMW en hoe werkt het?

Het openbaar centrum voor maatschappelijk welzijn (OCMW) verzekert een aantal maatschappelijke dienstverleningen en zorgt zo voor het welzijn van iedere burger. Het is dus een centrum dat een geïndividualiseerde dienstverlening biedt, in tegenstelling tot de gemeenten. Enkele voorbeelden van diensten die het OCMW aanbiedt: financiële hulp, huisvesting, medische hulp, thuiszorg, werkverschaffing, schuldbemiddeling, psychosociale hulp, rechtsbijstand, opname in instellingen, opvang in dienstencentra, crisisopvang, begeleiding en financiële bijstand aangaande energievoorziening en cultuurcheques om de sociale en culturele participatie te bevorderen.

Elke gemeente of stad heeft een eigen OCMW. In Vlaanderen is die situatie enigszins verschillend. Sinds 2019 zijn het OCMW en de gemeente immers gefuseerd. Dat betekent dat de Gemeenteraad en de OCMW-raad dezelfde zijn.

De algemeen directeur en de financieel directeur

Net als in Frankrijk staat in elke Belgische gemeente een algemeen directeur aan het hoofd van de lokale administratie. Deze algemeen directeur moet de beslissingen van het schepencollege en de burgemeester al dan niet juridisch bekrachtigen. Er is ook een financieel directeur die zich bezighoudt met de begroting van de stad.

Waarom hebben de Belgische gemeenten vandaag veel meer bevoegdheden dan de Franse gemeenten?

Als we de Franse gemeenten vergelijken met de Belgische gemeenten, stellen we vast dat er veel meer Franse gemeenten zijn. In 2021 zijn er in Frankrijk 34.968 gemeenten, tegen 581 in België.

Dit fenomeen valt te verklaren door wat we de grote fusie van gemeenten noemen. Sinds de jaren zeventig worden de gemeenten door België sterk aangemoedigd om te fuseren. Daardoor ontstaan er veel grotere gemeenten met bijgevolg veel meer macht. In 2019 is er in Vlaanderen een nieuwe fusiebeweging opgestart.

De bevoegdheden

Welke bevoegdheden oefenen de gemeenten uit?

Het is niet mogelijk een exhaustieve lijst op te stellen van de bevoegdheden van de gemeenten. In tegenstelling tot de deelstaten (federale Staat, Gemeenschappen en Gewesten) is er immers geen wet of decreet waarin de bevoegdheden van de gemeenten nauwkeurig worden omschreven.

• Toch kan worden gesteld dat de bevoegdheden van de gemeenten zeer ruim zijn. Ze dekken alles wat onder het “gemeentelijke belang” valt, d.w.z. de collectieve behoeften van de inwoners.
• Zo kan een gemeente alles doen wat haar niet verboden is, zoals het optrekken van een sporthal, het aanleggen van een rijweg of het bouwen van een rusthuis. De gemeente wordt echter gecontroleerd door de toezichthoudende overheden, namelijk de federale Staat, de Gemeenschappen, de Gewesten en de Provincies.
• De gemeenten moeten ook de taken uitvoeren die hun door de hogere overheden worden opgelegd. Ze zijn meer bepaald belast met de handhaving van de openbare orde, het beheer van de burgerlijke stand en het bijhouden van de bevolkingsregisters.
• Het is ook op het niveau van de gemeente dat het Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn werd opgericht, het orgaan dat de sociale bijstand beheert.
• De gemeente is bevoegd voor openbare werken, orderhandhaving, huisvesting, onderwijs, administratieve diensten en stadsplanning (overeenkomsten).